۷/۱۱/۱۳۸۱
نحوه تعامل و حضور آئین بودا در دنیای معاصر
ابتدا سید محمدعلی ابطحی، رئیس مؤسسه گفت‌وگوی ادیان و معاون حقوقی و پارلمانی رئیس جمهور، ضمن خوشامدگویی به مدعوین گفت: دین بودا برای ما هم جاذبه دارد و هم ابهام. جاذبه به این خاطر که دینی آسیایی است و ما هم آسیایی هستیم و ابهام به خاطر اینکه کمتر در مورد آن شنیده‌ایم.
سپس پروفسور موریموتو ضمن اشاره به معنی آئین بودا در دوران معاصر گفت: برای پاسخ به این سوال ابتدا باید به دو پرسش “مدرن چیست” و “آئین بودا چیست” پاسخ دهیم. وی افزود: می‌خواهم “مدرن” را چنین تعریف کنم که این دوره‌ای است که در نهایت به جایی رسید که حمله تروریستی یازدهم سپتامبر را به وجود آورد.
وی ضمن اشاره به اینکه آئین بودا چیست گفت: اندیشه و تلقی‌ها از آئین بودا بین بودایی‌ها فرق می‌کند و این تنوع مکتب‌های آئین بودا ناشی از این است که این آئین رشد فکری را در طول تاریخ تجربه کرده و در میان ملل مختلف دور از هندوستان گسترش یافته و به همین دلیل با سنن فرهنگی دینی مختلف آمیخته شده است، بدین ترتیب می‌خواهیم تعریف آئین بودا را به تعلیمات بودا یا مطالبی که مبنی بر کتاب‌های تدوین شده به عنوان تعلیمات بودا محدود کنیم.
وی ضمن اشاره به سال گفت‌وگوی تمدن‌ها (سال ۲۰۰۱) که به پیشنهاد خاتمی، رئیس جمهور ایران صورت گرفت گفت: رژیم طالبان ایده مزبور را مانند آرمانی دور از حقیقت تحقیر کرد و مجسمه‌های بزرگ بامیان را ویران کرد. وی تصریح کرد این رویداد مثل نشانه رویداد دیگری یعنی حمله همزمان تروریستی علیه ایالات متحده در یازدهم سپتامبر بود. رئیس جمهور ایالات متحده که هدف حمله تروریستی قرار گرفت این حمله را “جنگ تازه بین تمدن و تروریسم” دانست و به سراسر دنیا اختیار بین “دوست ما یا دوست تروریست” را تحمیل کرد. وی افزود: اکنون ساختار دنیا بسیار پیچیده است و دسته‌بندی سابق مثل “جهان مسیحی” و یا “جهان اسلام” اعتبار خود را از دست داده است. مسلمانان زیادی در جهان مسیحی مثل اروپا و امریکا زندگی می‌کنند. وی افزود: اگر ما به مسائلی که در آینده نزدیک روبه‌رو خواهیم شد توجه کنیم، لازم است که دیدگاه خود را عوض کرده و از مصالح ملی و یا اختلاف‌های مذهبی فراتر رویم و جهان‌بینی فراگیر را جست‌وجو کنیم و امروز روزی است که ما آدم‌ها با چنین جهان‌بینی شریک شویم.و تأکید کرد: آئین بودا دارای حکمتی است که آدم‌های معاصر با رجوع به آن می‌توانند وضعیت کنونی را بازاندیشی کنند.
سپس وی به معرفی برخی افکار آئین بودا پرداخت و ضمن اشاره به ادراک شاکیامونی (بودا) گفت: شاکیامونی که نامش سیدارتا بوده شاهزاده یک قلمرو کوچک در هندوستان بود که به سفر ریاضت عازم شد و پس از ۶ سال تغییر بزرگی در دلش صورت گرفت و همه شبهات حل شد. او به دریافت حقیقت نائل شد و به مقام “بودا” یعنی کسی که ادرک کرد نائل شد. و در این زمان ۳۵ ساله بود.
وی افزود: شاکیامونی یقین داشت که بتنهایی و بدون اتکا به کسی حتی خدایان به دریافت حقیقت نائل شده است. وی تصریح کرد: معنی “دریافت” بیدار شدن در حقیقت است و قبل از بیداری شبهه هست. این عالم شبهه، عالم ظلمت است، درحالی‌که عالم دریافت، عالم نور درخشنده است.
وی گفت: شاکیامونی مدتی طولانی در عالم ظلمت عمیق ذهنش آواره بود و ناگهان درون خودش یک پرتو پیدا کرد و آن پرتو بتدریج روشنی خود را افزایش داد و سرانجام شاکیامونی خودش نور شده از زمین فراتر رفته، در گستره بی‌پایان در کائنات درخشید. او این ادراک را نه فقط در گستره مکان، بلکه در گستره زمان هم تجربه کرد.
وی افزود: در آئین بودا کتاب‌های مقدس مختلف به عنوان تعلیمات شاکیامونی، از جمله کتابی به نام “اوتمسکه سوتره” است.
وی ضمن اشاره به قول‌ها در کتاب مقدس مذکور افزود: به عنوان قول مظهر اندیشه “اوتمسکه” چنین قولی هست: “ یک یعنی همه، همه یعنی یک”، که جوهر اندیشه “نهایت نظر” است. وی تآکید کرد: این نظر در نهایت دو نکته را به ما نشان می‌دهد: یکی آنکه همه پدیده‌ها و همه اشیا، نه فقط اشیا و پدیده‌های ملموس، بلکه پدیده‌های ناملموس مثل زمان، تک و تنها یا منفرد نیستند، بلکه با همه موجودات پیوسته هستند و حتی با تمامیت هم رابطه دارند.
سپس وی ضمن اشاره به “اندیشه خلاء در آئین بودای ماهایا گفت: تضاد امری نسبی است. البته برای قایل بودن به روابط متقابل لازم‌الوجود بین دو پدیده متضاد، این نظر در پایه لازم است که در این جهان هیچ چیزی وجود ندارد که بتوان آن را به عنوان کائن تلقی نمود و این اندیشه خلا در آئین “ماهایانا” است.
وی تاکید کرد: معنی “خلا”، “تهی” یا “ نیستی” نیست. بلکه معنی آن این است که در همه پدیده‌های جهان کائن وجود ندارد. “کائن” صفت مستقل، دائم و ابدی دارد، اما در این جهان هیچ چیزی وجود ندارد که به دیگر اشیا وابسته نباشد و بتنهایی با خودش وجود داشته باشد و هویت خود را نگه داشته و تغییری نپذیرد. وی افزود: “خداوند واحد خالق کون” هم زاده نمی‌شود، هم نمی‌میرد. موجودی تغییر پذیر نیست، بلکه موجودی ابدی است.
سپس دکتر مجتبایی ضمن اشاره به اندیشه خلا در آئین بودا گفت: این اندیشه یکی از بنیادی‌ترین جنبه‌های فکری بوداست. وی گفتت: به هر حال دریچه نوینی در حال بازگشایی است، دین بودا دین مهمی است. وی ضمن اشاره به گستردگی دین بودا در آسیای جنوب شرقی از چین تا ژاپن و کره، در آسیای شمالی و غربی افزود: هر چه بیشتر ارتباط فکری بین آسیای غربی و شرقی ایجاد شود، برای هردو طرف بسیار مفید و ضروری است.
در ادامه پروفسور موریموتو در پاسخ به سؤال دکتر اکرمی، استاد دانشگاه، که چرا ایشان برخلاف تآکید آئین بودیسم مبنی بر عمل‌گرایی و کنار نهادن پرسش‌های فلسفی، بیشتر به جنبه‌های متافیزیکی اشاره کردند، گفت: شاید توجه شما به بخش کوچکی از آئین بودا بوده است. سپس با معرفی کتاب لوئیج کاپرا افزود: شاید این کتاب پاسخگوی سوالات شما باشد.
سپس دکتر اکرمی ضمن اشاره به بحث “آناتا” در آئین بودیسم به این معنا که روح نیست و به تعبیر ماهایانا هیچی نیست و خلا مطلق است، سوال کرد چگونه این نظریه با نظریه تناسخ منطبق می‌شود. پروفسور در پاسخ به این سؤال تآکید کرد: درواقع این روح وجود دارد و تغییر می‌کند، اما نابود نمی‌شود. وی در پایان گفت: زندگی پس از مرگ به باور انسان‌ها برمی‌گردد.
گفتنی است در این جلسه سفیر ژاپن،نماینده وزارت امور خارجه، برخی استادان دانشگاه و دانشجویان رشته ادیان، رئیس، مدیر و اعضای مؤسسه گفت‌وگوی ادیان حضور داشتند.