دیدگاه‌ها در مورد جامعه عدالتخواه
موسسه کونراد آدناور با همکاری آبراهامیک فورم
سارایو، بوسنی و هرزگوین
موسسه کونراد آدناور با همکاری آبراهامیک فورم همایشی با عنوان ترس‌ها، امیدها و فرصت‌های زیستن با هم در دنیای جهان‌شمول از دید یهودی، مسیحی و مسلمان با تمرکز بر اروپای جنوب شرق برگزار کرد.
در تاریخ ۱۳ تا ۱۶ نوامبر ۲۰۰۵ موسسه کونراد آدناور با همکاری آبراهامیک فورم همایشی با عنوان “دیدگاه‌ها در مورد جامعه عدالتخواه؛ ترس‌ها، امیدها و شانس‌های زیستن با هم در دنیای جهان‌شمول از دید یهودی، مسیحی و مسلمان با تمرکز بر اروپای جنوب شرق” برگزار کرد.
موسسه کونراد آدناور در سال ۱۹۶۴ شکل گرفته و از جمله فعالیت‌های آن عبارتند از: انجام تحقیقات علمی برای پروژه‌های سیاسی، تحقیقات در مورد تاریخچه دموکراسی مسیحیان، حمایت از درک بین‌المللی و توسعه همکاری‌های سیاسی. اساس موسسه آبراهامیک فورم نیز بر گفت‌وگوی میان ادیان اسلام، مسیحیت و یهودیت که همه ارزش‌های ابراهیمی را تبلیغ می‌کنند، استوار است. با تکیه بر این میراث مشترک معنوی سعی این موسسه ایجاد همزیستی صلح‌آمیز بین پیروان این سه دین و از بین بردن سوءتفاهمات است.
در این همایش که در تالار هنر شهر سارایوو برگزار شد، صاحب‌نظران ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام از کشورهای مختلف، از جمله ایران، بوسنی، صربستان و مونتگرو، مقدونیه، لهستان، اسپانیا، آلمان، مصر و انگلستان، حضور به هم رسانند و مقالات خود را ارائه دادند. از ایران نیز فهیمه موسوی‌نژاد، مدیر موسسه گفت‌وگوی ادیان با ارائه مقاله‌ای تحت عنوان “جامعه عدالتخواه از دید اسلام” در این همایش شرکت داشتند.
روز ۱۳ نوامبر، اولین روز همایش، دکتر استفان شرایندر از آبراهامیک فورم، کریستینا کاترین کرتز از موسسه کونراد آدناور و آرن فریهر کیتلیز، سفیر آلمان در سارایو ضمن خوشامدگویی مقدم مهمانان را گرامی داشتند. سپس وینکو کاردینال پولجیک از کلیسای کاتولیک رم، دکتر ماکسیم واسیلجویک از کلیسای ارتدکس و یاکوب فینسی از جامعه یهودیت سارایوو مراسم آشنایی و افتتاحیه را برگزار کردند.
در ادامه دکتر مصطفی سریچ از جامعه مسلمانان انگلستان سخنرانی خود را در خصوص “دیدگاه‌ها در مورد جامعه عدالتخواه” ایراد کردند.
در دومین روز همایش (۱۴ نوامبر) دکتر استفان شرایندر از آلمان، دکتر ماکسیم واسیلجویچ از بوسنی و هرزگوین و سمیر بگلروویچ از بوسنی در خصوص “تصور یهودیت، مسیحیت و اسلام از انسان” سخنرانی خود را ارائه کردند. سپس بوسکو توسوویچ دیدگاه‌های خود را در زمینه جامعه عدالتخواه مطرح کرد و در نهایت فهیمه موسوی‌نژاد از ایران در خصوص “دیدگاه اسلام در مورد جامعه عدالتخواه” سخنرانی کرد. وی در سخنرانی خود به شرح و تفسیر آیه ۱۱۰ سوره شریفه آل عمران پرداخت و تاکید کرد، پیام اصلی اسلام برای بشر دوری از ناهنجاری‌های اخلاقی و اجتماعی و رعایت وجدان بشری در همه امور است.
مدیر موسسه گفت‌وگوی ادیان در ادامه از “امر به معروف”، “نهی از منکر” و “ایمان به خدا” به عنوان سه رکن بهترین جامعه از دیدگاه اسلام از نظر این آیه یاد کرد و با اشاره به ادامه آیه در خصوص اقلیت‌های مذهبی ادامه داد: هر جامعه‌ای که این اصول را رعایت کند، می‌تواند تبدیل به بهترین جامعه شود. وی اشاره کرد که در اسلام همه انسان‌ها فارغ از تمایلات مذهبی و اعتقادی خود مورد خطاب قرار گرفته‌اند و قرآن خطاب خود را “یا ایهالناس” قرار داده است. در زمینه رعایت احترام به نظر افراد در جامعه، از امام علی(ع) به عنوان نمونه‌ای که گرچه حکومت را حق خود می‌دانست، اما تا با خواست عمومی روبه‌رو نشد، تن به حکومت نداد، یاد کرد.
سپس فیشل از کلیسای لوتری بوداپست و زووکیچ از مدرسه دینی سارایو در خصوص “فرمان‌های الهی، ارزش‌های مشترک اخلاقی و تعهدات اخلاقی انسان” سخنرانی کردند. آنان ضمن نام بردن از برخی فرمان‌های الهی همچون “نباید نام خدا را بیهوده ببرید” یا “با همسایه‌ها مهربان باشید”، به جایگاه این فرامین در دین یهودیت و مسیحیت اشاره کردند و تاکید کردند حقوق بشر از این فرامین متجلی شده است. در جلسات پرسش و پاسخ دکتر ساجد به حضور این فرامین در قرآن اشاره کرد و بیان داشت: این فرامین با لحن مثبت و دعوت به نیکی در قرآن ذکر شده‌اند.
در ادامه دکتر ساجد از کشور انگلستان از شورای مسلمانان و بوکدان لوباردیچ از صربستان و مونتگرو در خصوص “حقوق بشر، حقوق افراد و حقوق جامعه” سخنرانی کردند. سخنرانان ضمن اشاره به اصول اخلاقی جهانی نسبت به اهمیت بافتی که این اصول در آن تجلی می‌یابد، تاکید ورزیدند و در خصوص نسبی یا مطلق بودن این امور بحث و گفت‌وگو کردند. دکتر ساجد نیز توجه همگان را به انعطاف حکمای صدر اسلام در هنگام قانونگذاری اسلامی و احترام ایشان به نظر افراد جلب کرد.
در ادامه این کنفرانس شرکت‌کنندگان با حضور در دانشگاه اسلامی سارایو که توسط قطر حمایت می‌شود، با فعالیت‌های این دانشگاه از نزدیک آشنا شدند. در این دانشگاه گبرت از لهستان و اکتر بابیچ از بوسنی در “خصوص خوبی‌ها و بدی‌ها در دین و اثر مذهب در سیاست‌های ملی و فراملی” صحبت کردند. گبرت ضمن اشاره به کشتارهایی که به نام دین و با توجیه دین صورت می‌پذیرد، از ظرفیت‌های دین خود، یعنی یهودیت برای پروراندن چنین تفکراتی یاد کرد و ضمن بیان اینکه هر کدام از ما باید با انتقاد از خود شروع کنیم، تاکید کرد، در همه ادیان ظرفیتی برای استفاده شیطانی وجود دارد.
روز سه‌شنبه ۱۳ نوامبر جلسه با موضوع جدایی دین از سیاست و با سخنرانی دکتر آلنسو از اسپانیا، دکتر ویتکویچ از بوسنی و کریستیچ از بوسنی آغاز شد. دکتر آلونسو ابتدا از دیدگاه تئوریک به تعریف حکومت سکولار پرداخت و از نتایج حاصله از جدایی دین و سیاست در حکومت دموکراتیک، همچون تساوی حقوق شهروندی، پلورالیسم دینی و مدارا نام برد. ایشان سپس به نقش قانون در چنین جامعه‌ای اشاره کرد و به نتیجه‌گیری در این زمینه پرداخت. در پرسش و پاسخ این مطلب مورد طرح قرار گرفت که تشکیل حکومت اسلامی یک ضرورت است، یا یک نیاز. در جواب مطرح شد هر چه حقوق مسلمانان در کشورهای غیر مسلمان بیشتر نقض شود، تشکیل چنین حکومتی از نیاز به سمت ضرورت سوق خواهد داشت. در ضمن در تعاریفی که از یک جامعه سکولار مطرح شد، عنوان شد منظور جامعه‌ای است که در آن آزادی مذهبی طبق استانداردهای جهانی وجود دارد و حقوق شهروندی رعایت می‌شود.
هنگام عصر گروه شرکت‌کننده در سمینار در تور دیدار از کلیسای فوجنیسا شرکت کرد و مورد استقبال گرم مسئولان کلیسا قرار گرفت. پس از بازدید از کلیسا جلسات گفت‌وگو مجددا” دایر شد. در خصوص “زیستن با هم و یادگیری از تجربیات هم” آقایان شیپتون از انگلستان، زیکورلیک از صربستان و مونتگرو و ماجدانزیچ از بوسنی سخنرانی کردند. شیپتون در سخنرانی خود به معرفی موسسه “فورم سه دین- گفت‌وگوی مسیحیت، اسلام و یهودیت” پرداخت. وی ضمن برشمردن اهداف تشکیل این موسسه به خدمات ارائه شده توسط این موسسه در راستای اهداف ذکر شده اشاره کرد که از آن جمله برقراری جلسات مختلف برای افراد در سطوح مختلف و آشنایی دادن آنها با آموزه‌های ادیان مختلف است. سپس موسوی‌نژاد، مدیر موسسه “گفت‌وگوی ادیان” معرفی و شرح کاملی از فعالیت‌های موسسه در ایران همچون مجله اخبار ادیان، سایت موسسه، جلسات سخنرانی و تلاش برای برقراری ارتباط بین جوانان ادیان مختلف از طریق دادن آگاهی به آنان ارائه داد.
روز چهارشنبه ۱۶ نوامبر دکتر جمال مالک، رئیس دانشکده اسلام‌شناسی دانشگاه ارفورت در خصوص “مسلمانان در جوامع غرب و تجربیات روزمره آنها” سخنرانی کرد. ایشان ضمن بیان نظری اجمالی در خصوص تاریخچه مهاجرت مسلمانان به اروپا به تبعیض‌های موجود در جوامع که پس از ۱۱ سپتامبر تشدید نیز شده است، اشاره کرد، ضمن آن که به کثرت‌گرایی دینی در جوامع غربی نیز اذعان کرد. در این مبحث به مشکلات روزمره مسلمانان در غرب، از جمله مسئله حجاب، آموختن آموزه‌های دینی و خوراک حلال اشاره شد. کلانکو نیز این سئوال را مطرح کرد که چه کسی یا تفکری می‌تواند نماینده اسلام در اروپا محسوب شود. ایشان ضمن اشاره به دلایل حضور مسلمانان در جوامع غرب، از جمله دلایل اقتصادی یا سیاسی در مورد چالش‌های ایجاد شده در این خصوص صحبت کرد. اهمیت مسئله آموزش در شکل‌گیری هویت مذهبی مسلمانان نیز مورد تاکید ایشان قرار گرفت. در جلسات پرسش و پاسخ به این نکته اشاره شد که جمع‌بندی در این خصوص تا حد زیادی منوط به جامعه‌ای است که در مورد آن صحبت می‌کنیم. در ادامه آقای پولوس و بولویچ نیز در خصوص جایگاه غیر مسلمانان در جوامع اسلامی سخنان و ایده‌های خود را مطرح کردند.
محمد موساد در مقاله خود تحت عنوان “گزینه اسلامی در مقابل دموکراسی کشورهای غربی” به سئوالاتی که می‌توان در این خصوص مطرح کرد، اشاره کرد، از جمله این که منظور از “اسلامی” کدام برداشت از اسلام است و کدام حکومت می‌تواند ملاک عمل و مقایسه قرار گیرد. سئوالات مشابه در خصوص دموکراسی نیز مطرح شد، از جمله این که منظورمان از دموکراسی مجلس یا قوانین است یا جایی که حریم خصوصی و اجتماعی افراد رعایت می‌شود. در همین خصوص حکومت اسلامی از دو دید کلاسیک و مدرن نیز مورد بررسی قرار گرفت.
این سمینار چهارشنبه ۱۶ نوامبر در حالی خاتمه یافت که شرکت کنندگان از نزدیک با ارزش‌ها و دیدگاه‌های یکدیگر درباره جامعه عدالتخواه آشنا شدند.